- Enfeksiyonlar ve ilişkili durumlar
- Zona zoster
Triaj kategorisi: SARI VEYA YEŞİL
– Zona zoster (Herpetik zona) nedir?
Herpes (uçuk) virüs ailesinden “varisella zoster” virüsünün yaptığı enfeksiyona Zona zoster deriz. Aynı virüs suçiçeği hastalığına da neden olur. Suçiçeği geçirmiş veya aşılanmış her insanda bu virüs belli sinir hücrelerinde hastalığa yol açmadan bulunmaktadır. Orta yaş ve üzerinde diyabet ve diğer bağışıklık sistemi sorunları, grip, büyük duygusal stres ve travmalar, uzun süre kortizon kullanımı, kanser, beslenme yetersizliği, AIDS bu hastalığın ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Bu nedenle hastalık daha çok orta ve ileri yaşta görülür.
Tutulan bölge çok ağrılı, kızarık hal alır. İçi su dolu topluiğne başı gibi kesecikler (veziküller) hastalık başlangıcının tipik özelliğidir. Ancak daha kesecikler görülmeden de hastada kaşıntı veya şiddetli ağrı başlayabilir. En sık gövdede olur, sağ veya solda olması tipiktir, iki tarafta birden neredeyse hiç görülmez. Göz çevresinde, yüzde, kulakta da ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda enfeksiyona yanıt olarak ateş yükselebilir. Bu kesecikler bazen kaşıma vb. sonrasında diğer bakterilerle enfekte olup cerahatli hal alabilir.
Zona zoster olgularında ön plandaki bulgular tutulan bölgede basit ağrı kesicilere yanıt vermeyen şiddetli ağrı, kesecikler ve kızarıklıktır. 3. Gün sonunda en şiddetli halini alır ve 2-3 hafta içinde döküntüler koyulaşarak söner. Hastanın yaşı, bağışıklık sistemi, sigara içimi, kullandığı ilaçlar ve yandaş hastalık olup olmadığı hastalığın gidişini doğrudan etkiler. Nadiren iyileşme sonrasında sinirdeki hasar nedeniyle ağrı devam eder, buna “postherpetik nevralji” deriz.
– Zona zosteri ayırdetmek için laboratuar ve görüntüleme testleri yapılabilir mi?
Çoğu zaman muayene ve öyküye ek olarak yapılan testler anlamlı bulgular sağlamaz. Eğer bakılırsa lökosit (akyuvar) sayısında azalma, lenfosit sayısında artış, bazen sedimentasyon ve CRP artışı görülebilir. Genel durumu bozuk akut zonalı olgularda böbrek ve karaciğer işlevleri, kanser varlığı bunlara özel testler ile araştırılabilir.
– Zona zoster nasıl tedavi edilir?
Zona olgularında bağışıklık sistemini çökerten durumun bulunup tedavi edilmesi önceliklidir. Kanser, kontrolsüz diyabet, steroid kullanımına bağlı bağışıklık baskılanması çözülmeden hastalık iyileşmeyecektir. Hastalığın en önemli bulgusu olan ağrı olabildiğince erken ve en etkin şekilde tedavi edilmelidir. Ağrı için klasik ağrı kesicilerin yanında zayıf opioidler, topikal kremler de yararlı olabilir.
Zona bulaşıcı değildir. Ancak temas eden kişiye – eğer daha önce geçirmediyse- suçiçeği olarak bulaşabilir. Gebelikteki zona, doğacak çocuğu etkilemez.
Zona zoster antibiyotik kullanmanın yararsız olduğu hastalıklardan biridir. Göz çevresindeki tutulumlar (oftalmik zoster), kulak tutulumu (otik zoster) tutulan organdaki bulgulara göre tedavi edilmeli, konsültasyonlarla izlenmelidir.
B vitamini eksikliği varsa gıdalara ek olarak alınması, antiviral tedavi kısmen de olsa yararlı bulunmuştur. Antiviral ilaçlar (famsiklovir ve benzerleri) yaşlı olgularda ilk 72 saatte başlanırsa daha etkindir. Şiddetli ve yaygın hastalık durumunda damardan da verilmesi gerekebilir. Gebelerde de antiviraller kullanılabilir. Dinlenme ve bol sıvı alınması da destekleyicidir.
Hastaneden/Acil servisten taburcu edilen Zona zoster olgusunun tekrar başvurması hangi durumlarda uygundur?
Yakınmaların tekrar başlaması, şiddetli ve inatçı ağrı, cerahatlı ve iyileşmeyen yara, genel durum düşkünlüğü özel dikkat gerektirir. Bu şekilde beklenmedik kötüleşme görülen olgular zaman geçirmeden tekrar başvurmalıdır. İzlem için enfeksiyon, dermatoloji veya iç hastalıkları poliklinik kontrollerine gelinmesi de önemlidir.
Şekil 1 a ve b. Zona zoster.