İlaç yan etkisi
Triaj kategorisi: SARI VEYA YEŞİL
– İlaç yan etkisi/advers etki nedir?
İlaç yan etkisi tedavi için kullanılan tıbbi kimyasal maddelerin vücutta ortaya çıkardığı istenmeyen sonuçlara verilen genel bir addır. Basit cilt döküntüsü veya dilde farklı bir taddan yaşamsal tehlikeye yol açabilecek solunumsal veya dolaşımsal bir sonuca kadar farklı şekillerde görülebilen yan etkiler söz konusudur.
Hemen her ilacın yan etkisi bildirilmiştir. İlacın yan etkisinin görülmesi, yanlış bir tedavi yapıldığı anlamına gelmez, hatta bazen yan etkisinin ortaya çıkması istenen durumlar da vardır. Örneğin sigara bıraktırmada kullanılan ilaçların bazıları antidepresan ilaç olarak kullanılmakta iken bu olumlu yan etki fark edilmiştir.
Bunun yanında doğum kusurları (teratojenite), intihar düşüncesi, mide ağrıları/gastrit, bağışıklık sistemi çökmesi sonucu ağızda yaralar, iştahta azalma veya artma, ishal veya kabızlık, floranın bozulması sonucu vajinal akıntı, uykuda artma veya azalma, idrar veya dışkıda renk değişikliği gibi hemen her organ veya sistemle ilgili yan etkiler görülebilmektedir.
Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde görev yapan Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) tarafından hastalar, hasta yakınları ve sağlık mesleği mensuplarından şüpheli ilaç yan etkileri hakkında bilgi toplanmaktadır (https://primaryreporting.who-umc.org/Reporting/Reporter?OrganizationID=TR).
- İlaç yan etkisi nasıl anlaşılır?
Hastalarda yakınma ve bulgular yukarıda sözedildiği gibi ilaca, doza ve hastanın yaşına, hastalık durumuna bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Cilt döküntüleri en sık görülen yan etkilerdendir.
Bulgular bazı başka hastalıklarda görülen bulgulara da benzediğinden tanıda gecikmeler olabilir, astım krizi, allerji, ekzema, gastroenterit gibi başka tanılar yanlışlıkla konabilir.
Tanıda en yardımcı yöntem hastanın öyküsüdür. Örneğin yakınmalar ilaç alımından sonra başlıyorsa ve bu farklı zamanlarda tekrarlıyorsa ilaç yan etkisi düşünülmelidir.
– İlaç yan etkisini ayırdetmek için laboratuar ve görüntüleme testleri yapılabilir mi?
Fizik muayene ve öykü büyük oranda hekimi tanıya götürür ve tedaviye geçilebilir. Acil koşullarda genellikle ek veya yardımcı test yapmaya gerek olmayacaktır. Astım benzeri reaksiyonu ayırt etmek için solunum fonksiyon testleri yararlı olabilir.
İlaç yan etkisinin bozduğu düşünülen organ işlevlerine dönük testler yapılabilir. Örneğin karaciğer veya böbrek üzerine etki olduğu düşünülüyorsa karaciğer veya böbrek fonksyon testleri istenir.
- İlaç yan etkisinden nasıl korunabiliriz?
Ciddi olabilecek yan etkilerden korunmak için, ilaçlar mutlaka doktor önerisi ile, kesin gerekli ise, doğru dozda kullanılmalı ve doğru zamanda kesilmelidir. Yine, ilacın doğru yoldan alınması da önemlidir, örneğin ağızdan alınabilecek bir tedavi gereksiz olarak damar yolu ile verildiğinde farklı bir yan etki ile karşılaşılabilir.
Olabildiğince sadece reçeteli ilaç kullanılmalı, aynı eczaneden alışveriş yapılmalıdır. İlacın kullanma talimatı, prospektüsü okunmalı ve hem hekim önerisine, hem de prospektüse uygun kullanılmaya çalışılmalıdır. Kullanma talimatında ilacın bilinen yan etkileri ve ne yapmanız gerektiği hakkında gerekli bilgiler bulunabilecektir. Beklenmeyen durumlarla karşılaşıldığında hekiminize veya eczacınıza danışmak en uygun davranış şeklidir. İnternet taramalarında kolayca ulaşılan bilgilerin her zaman en doğru bilgi olmadığı bilinmelidir.
- İlaç yan etkisi nasıl tedavi edilir?
İlaç yan etkisi tedavisinde öncelikle eğer saptanabilmişse yan etkiye neden olan ajan kesilmelidir. İlaç yan etkisinin bozduğu düşünülen organ işlevlerine dönük tedavi yapılacaktır. Öncelikle hava yolu, solunum ve dolaşım yönünden sorun olmadığından emin olunmalıdır.
Bazı olgularda ek olarak destek tedavisi gerekebilir. Örneğin bulantı, kusma, ishali olan olgularda sıvı verilmesi bunlardandır.
İlaç yan etkisi bulunan hastaların çoğu ayaktan tedavi edilir. Ancak yaşamsal bulgularında sorun olan hastalar, durumu kararlı hale getirilememiş olanların yatış ve izlem gerekebilir.
http://www.istanbuleah.saglik.gov.tr/TR,38178/ilac-yan-etki-bildirimi.html
Acil Tıp Uzmanı
Prof. Dr. Özgür KARCIOĞLU
TÜSODER Yönetim Kurulu ve Sağlık Komisyonu Üyesi
Şekil 1a ve b. İlaç döküntüleri.