AGE nedir?
Sıklıkla gıdalarla birlikte alınan mikrobiyal içeriğin oluşturduğu, bağırsakları tutan, ishal ile seyreden enfeksiyon. Virüslerden amiplere kadar değişik mikroorganizmalar ishale yol açabilir.
AGE yakınma ve bulguları nelerdir?
Gelip geçici karın ağrısı atakları, kramplar, sık ve sulu dışkılama (günde 3 kereden fazla şekilsiz cıvık gaita), kusma iştahsızlık, halsizlik görülür. Bazı olgularda bakteriyel içeriğin etkisiyle ateş de görülebilir. İleri olgularda su kaybı bulguları görülebilir ve acil tedavi gerektirir. Sayılan bulguların tümü her olguda görülmez. Aynı gün içinde başlayıp biten sulu dışkılama ve bulantı olabileceği gibi günlerce süren ve ağır seyreden olgular da vardır.
Şiddetli olgularda görülen bulgular hangileridir?
- İshal ve kusma sonucu su kaybına (dehidratasyon) bağlı kan basıncı düşmesi, nabız hızlanması, ağız kuruması, göz kürelerinin içe çökmesi
- Kanlı dışkılama
- İnatçı kusmalar
- Bir şey yememe-oral alım azlığı
- Yüksek ve inatçı ateş
- Genel durum bozukluğu
- Bilinç değişikliği
- Baygınlık, ileri derecede halsizlik
Tanı nasıl konur?
Ateşsiz seyreden, ciddi su kaybı (dehidratasyon) görülmeyen, hastanın genel durumunun anlamlı şekilde bozulmadığı, sadece günde birkaç kez sulu dışkılama ile seyreden olgularda ileri inceleme gerekmeyebilir. Hekim kararıyla bu olgular istirahat önerisiyle ayaktan izlenebilir. Daha şiddetli olgularda (inatçı kusmaların eşlik ettiği, su kaybına bağlı bulguların görüldüğü olgular) kan sayımı, böbrek/karaciğer fonksiyon testleri, elektrolitler, kan şekeri, gaita mikroskopisi istenebilir ve tanıya yardımcı olabilir. Viral AGE olgularında çoğu zaman incelemeler normalin dışında bulgu vermez.
Amipli dizanteri (amebiyazis) düşünülen şiddetli olgularda kan tahlilleri, kolonoskopi de gerekebilir. Bu olgular yatırılarak izlenecektir.
AGE nasıl tedavi edilir?
Ateşsiz seyreden, dehidratasyon görülmeyen, genel durum bozukluğu olmayan, inatçı kusmalar görülmeyen olgularda acil tedavi gerekli değildir. Sıvı alımının artırılması, zor sindirilen yağdan zengin yiyeceklerin alınmaması, klinik izlem (şiddetli AGE gösteren bulguların -örn. inatçı kusma ve ateş- gelişmesi açısından izlem) yeterli tedavi olacaktır.
Şiddetli olgularda (yukarıda açıklanmıştır) ciddi bakteriyel enfeksiyonlar, amebiyazis, kolera gibi durumlarda damar yolu ile sıvı tedavisi, ateş düşürücü tedavi ve belli olgularda antibiyotik tedavisi gerekebilir. Hekim kararı ile bu tedavi acil serviste başlanıp poliklinik kontrolune davet edilebilirsiniz. Bazı olgularda ise hastaneye yatırılarak tedavi yapılacaktır. Hekim önerisi olmadan antibiyotik kullanımı tedavi edici olmayacağı gibi, aksine barsak florasını bozacağından kötüleşmeye yola açacaktır.
Probiyotikler AGE için kesin bir tedavi olmamakla birlikte hasta geçirilen süreyi kısaltmada yardımcı olabilmektedir. Ateş ve kusma üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur.
Kusma giderici olarak kullanılan ağız yoluyla alınan metoklopramid’in AGE olgularında etkinliği oldukça düşüktür. İnatçı ve tekrarlayıcı kusmalarda ondansetron grubu etkilidir.
Oral rehidratasyon tedavisi (ORT) Dünya Sağlık Örgütü tarafından uzun yıllardır önerilmektedir ve belli olgularda damar yolu ile sıvı tedavisi gereksinimini ortadan kaldırabilir. Bu sıvı 50-100 mL/kg ilk 6 saatte verilerek tedavi başlanabilir.
“İshal kesici” veya antidiyareik olarak bilinen ilaçların çok özel durumlar dışında tedavide yeri yoktur.
İshalli kişinin beslenmesi nasıl olmalıdır?
Temel olarak normal beslenmeyi sürdürmesi kuraldır. Zor sindirilen yağlı gıdalar, et vb önerilmez. Yetişkinler için çorbalar, su alımı, sebze yemekleri; anne sütü emen küçük çocuklar için eskisi gibi devamı hatta daha sık emzirilmesi önerilir. Anne sütü almayan bebeklerin ise normalde aldıkları süt veya mamalarla, öğünler sıklaştırılarak beslenmelerine devam etmeleri uygundur.
Özel dikkat gerektiren durumlar nelerdir?
Toplam vücut sıvısı kritik sınıra yakın olan bebekler, küçük çocuklar, yaşlılar, önceden önemli böbrek, karaciğer, kalp ve akciğer hastalıkları olanlar özel grupları oluşturur ve daha dikkatli izlenmelidir. Bu gruplarda şüphe durumunda hastaneye yatırılma kararı daha kolay verilebilmektedir.
İshal salgınlarından korunmak mümkün müdür?
Bireysel olarak veya ailece AGE’den korunmak olasıdır. Tuvalet temizliği ve el yıkama, riskli bireylerin havlu, bardak, çatal-kaşık gibi eşyalarının ayrılması en basit ve etkili uygulamalardır. Nefes veya dokunma yoluyla bulaşmadığından buna yönelik önlem almaya gerek yoktur. Salgın durumlarında yiyeceklerin özellikle kaynatılarak tüketilmesi, şüpheli gıda alınmaması önemlidir. Koruyucu antibiyotik veya başka ilaç alınması uygun değildir.
Hastaneden/Acil servisten taburcu edilen AGE olgusunun tekrar başvurması hangi durumlarda uygundur?
Şiddetli AGE bulgularının ortaya çıktığı, inatçı kusma, yüksek ateşi olan, beklenmedik şekilde kötüleşme görülen olgular tekrar başvurmalıdır.
Acil Tıp Uzmanı
Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
TÜSODER Sağlık Komisyonu Üyesi