–Uyuz nedir?
Hekimlerin Scabies dediği uyuz, insanda ve bazı diğer memelilerde görülen ve uyuz böceğinin (Sarcoptes scabiei var. hominis) neden olduğu, bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Bu hastalık genel olarak sağlığı tehdit etmese de sosyal probleme ve psikolojik rahatsızlığa yol açar. Hastalığa 0.3 ile 0.5 mm büyüklükte, çıplak gözle görülmeyen ve üst deri katmanına gömülerek yerleşen çok küçük parazitler yol açar. Bu parazitler 4-8 hafta yaşar ve bu süre içinde deriye her gün yumurta ve dışkı bırakırlar. Bu da bir süre sonra deri reaksiyonlarına neden olur. Kaşıntı hastayı çok rahatsız eder.
Parazitler insan vücudu dışında 1-2 gün kadar giysilerde ve yatak takımlarında yaşayabilirler. Uyuz böcekleri yurt, okul, yatakhane, huzurevi gibi insanların birlikte yaşadıkları yerlerde yayılır.
Uyuz bulaşır mı? Evet.
İnsandan insana: Uyuz böcekleri insandan insana öncelikle uzun süreli deri temaslarında (beş ile on dakikadan daha uzun süre), örneğin ortak oyunlarda, vücut bakımı yapılırken, sokulma, aynı yatakta yatma veya cinsel ilişki yoluyla geçer. Kısa süreli el sıkışma veya sarılma genel olarak bulaşmaya neden olmaz. Yalnız, uyuzun kuvvetli kabuklanmayla kendini gösteren ve Norveç uyuzu olarak adlandırılan en bulaşıcı formunda derideki parazit sayısı kısa süreli bir deri temasıyla bile bulaşacak kadar yüksektir.
Hayvandan insana: Daha hafif bir formdur. Ev hayvanlarından insanlara geçse de orada çabuk ölürler. Deri tahrişleri genellikle kısa bir süre sonra kendiliğinden geçer.
Giysiler ve eşyalar yoluyla: Yatak takımları, yorgan, yastık veya giysi yoluyla bulaşma nadir de olsa görülür.
Hastalarda ne gibi hastalık belirtileri görülür? Yatakta, yorgan altında veya soba/kalorifer yanında belirginleşen deride yanma hissi ve kaşıntı sık görülen ilk yakınmalardır. Parmak araları, ayak parmakları, el ve ayak bilekleri, omuzlar, dirsekler, meme uçları ve genital bölgeler öncelikle etkilenen bölgelerdir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda saçlı deri, yüz, avuçlar ve tabanlar da etkilenebilir.
Deride çıplak gözle görülmesi epey zor olan, ince, koyu renkli ve düzensiz çizgiler tipiktir (sillion, tünel). Bunlar deride böceklerin açtığı tünellerdir. Deri bir süre sonra toplu iğne başı büyüklüğünde kabarcıklarla, kızarık ve kabarık boğumlarla veya sivilcelerle tepki verir. Buna ilaveten kaşıntı yüzünden yaralanan deri bölgeleri sulantılı, iltihaplı görünüm alabilir.
Kronikleşen, tedavi almayan olgularda parazit salgıları sonucunda büyük bir alana yayılan alerjik döküntüler gelişebilir.
Öncelikle bağışıklık sistemi zayıf insanlarda uyuzun en bulaşıcı formu olan Norveç uyuzu görülebilir. Bu durumda böcek sayısı çok yüksektir ve kabuklanma güçlüdür.
Uyuz Tünellerinin Tanımlanması: Uyuzdan şüphelenildiğinde hasta tüneller (sillion) yönünden dikkatlice muayene edilmelidir. Bunun için bir büyüteç veya lup yardımıyla şüpheli lezyonlar, ortamı kontrastlaştırarak test edilebilir. Bu amaç için kullanılan “sillion mürekkep testi ”nde şüphelenilen
alana doğrudan mürekkep sürülür. Mürekkep hemen alkollü bir pamukla silinir ve tüelin içine yayılmış mürekkep koyu, düzensiz veya zikzak şeklinde bir çizgi halinde görülmektedir.
Hastalığın kuluçka süresi ve bulaşıcılığı ne kadar sürer? Uyuz böcekleri deride bulunduğu sürece uyuz bulaşıcıdır. İlk temastan sonra iki ile beş hafta sonrasında, yeniden bulaşmada ise bir ile dört gün sonra şikayetler ortaya çıkar.
En fazla risk altında bulunan kişiler kimlerdir? Uyuz bütün dünyada her yaştan insanı tutabilir. Çocuklar, bakıma muhtaç yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıf insanlarda bu hastalık daha sık görülür.
Hastalık tipik olarak çocuk yuvaları veya bakımevleri gibi kuruluşlarda yoğunlaşmaktadır. Buralarda özellikle bakıcı personel bulaş(tır)ıcılık riskiyle karşı karşıyadır.
Hastalık durumunda nelere dikkat etmeliyim?
- Sözü geçen hastalık belirtileri sizde varsa veya uyuzdan şüpheleniyorsanız derhal hekime görünmelisiniz.
- Hastalar hastalığın başkalarına bulaşmasını önlemek için geçici olarak teması sınırlamalı ve özellikle de doğrudan deri temasından kaçınmalıdır. Skabisidlerin bir iki kere kullanımından sonra hastaların hastalığı bulaştırma ihtimali genellikle ortadan kalkar.
- Norveç uyuzuna yakalanan hastaların hastalığı bulaştırmaması yönünde daha uzun bir tedavi gereklidir. Kaşıntı tedaviden sonra da bir ile iki hafta kadar devam edebilir.
- Hastaların giysilerini, iç çamaşırlarını, havlularını ve yatak takımlarını her gün değiştirin ve onları en az 60°C’de yıkayın.
- Ayakkabı veya tüylü oyuncak hayvan gibi uzun süre vücut temasında bulunulan ve yıkanarak temizlenemeyen eşyalar kuru bir biçimde 21°C’nin üstündeki plastik torbalarda en az üç gün muhafaza edilmelidir. Yastıklı mobilyalar elektrik süpürgesiyle temizlenebilir veya en az iki gün boyunca kullanılmayabilir.
- Enfeksiyondan korunma önlemleri: Uyuza yakalanan veya yakalandığından şüphe eden kişiler okullar ve çocuk yuvaları gibi kuruluşlara geçici olarak gitmemeli veya orada faaliyet göstermemelidir. Sağlık birimi veya tedaviyi üstlenen doktor hastaların kuruluşa yeniden ne zaman döneceğini veya oradaki faaliyetlerine ne zaman başlayacağını saptar.
Kendimi nasıl koruyabilirim?
- Önceden koruyucu önlem almak neredeyse mümkün değildir, çünkü uyuz hastalığı herhangi bir belirti göstermeden önce bulaşmış olabilir.
- Hasta kişi ile yoğun veya uzun süreli deri temasında bulunmuş kişiler, hastalığın bulaşmasını önlemek için başkaları ile beş ile altı hafta arasında yoğun deri temasından kaçınmalıdır.
- Hastalarla vücut temasından kaçınamayan kişiler, örneğin çocukların veya bakıma muhtaç olanların vücut bakımıyla ilgilenenler uzun kollu giysiler giymeli ve kullan-at eldiven kullanmalıdır.
- Uyuz tedavisinde skabisidler olarak tabir edilen etkili ilaçlar mevcuttur. Bunlar genellikle krem, sprey veya merhem olarak deriye uygulanır veya ağız yoluyla alınır.
TEDAVİ SEÇENEKLERİ
Uyuz tedavisi sıklıkla hastaneye yatış ve izlem gerektirmez.
Uyuz tedavisinin başarılı olabilmesi için uyuz kişi ile birlikte yaşayan kişilerin de aynı zamanda tedaviye alınması gerekmektedir. Özellikle aile fertlerinin kaşıntıya bakılmaksızın mutlaka birlikte tedavisi önemle tavsiye edilmektedir.
Yaralar diğer mikroplarla enfekte olmuşsa, topikal veya sistemik antibiyotikler kullanılmaktadır.
Lindane (Gamma-benzen-hekzaklorid) (GBH); Scabies’e karşı birinci derecede seçilen ilaçtır. GBH krem veya losyonu tüm vücuda, sıcak, sabunlu bir banyodan sonra değil, kuru deriye, bilhassa parmak araları, el bileklerine, tırnak altına, diğer kıvrım yapan alanlara dikkat ederek, dirseklere, koltuk altlarına, göğüslere, kalçalara ve genital bölgeye sürülerek, 8-12 saat vücutta tutulmakta, sonra vücut yıkanmakta ve temiz çamaşırların giyilmesi gerekmektedir.
Kükürt; ucuz, etkili ve kolay tatbik edilebilen kükürt günümüzde de kullanılan en eski uyuz ilacı olarak bildirilmektedir. 2-3 gün süreyle bütün vücuda ovularak sürülür. Uzun süre, yüksek konsantrasyonlarda kullanılırsa cildi tahriş edebilir. Kükürtün yıkanabilir bir baz içinde veya vazelin içinde 3 gün boyunca geceleri kullanılması önerilmektedir. Ajanın kötü kokusu hastaları rahatsız etmektedir.
Permethrin; uyuz tedavisinde bugün en çok seçilen ilaçlardandır, iyi tolere edilmektedir. %5’lik kremi ile 8-10 saatlik tek uygulamanın yeterli olduğu bilinmektedir.
Prof. Dr. Özgür KARCIOĞLU
Acil Tıp Uzmanı
TÜSODER Yönetim Kurulu Üyesi