BOYALAR VE İLİŞKİLİ ZEHİRLENMELER

1. Boyalar

Boya, reçine sıvısı ile birbirine bağlanmış ince tanecikli yapıda pigmentler (boya), uçucu solvent veya su ile farklı özellikte ek maddelerden oluşur. Uçucu bileşenler uygulamadan sonra buharlaşır, bağlayıcı yapı film tabakası şeklinde pigment ile tutunarak kalır. İçerik, dayanıklılık ve kimyasal yapı her boyada farklı olabildiğinden bunlara maruziyet sonucunda da farklı tablolar ortaya çıkabilir.

Ev içi kullanım için üretilen boyalar su bazlı boyalar (SBB)grubundan olup genellikle zararsız kabul edilirler, önemli bir zehirlenmeye neden olmazlar. Solvent (çözücü)-bazlı boyalar (ÇBB) ve yağ-bazlı boyalar (YBB) ise su bazlı boyalara göre gözlerde, ciltte ve solunum yollarında daha fazla tahrişe neden olmaktadır.

Gebelerde veya cenin gelişimi üzerine zararlı olduğuna ilişkin net bilgi olmasa da boya yapılan ortamdan uzak durmaları önerilir.

A1. Boya buharlarınamaruz kalma gözlerde ve üst solunum yolunda tahrişe yol açsa da tam anlamıyla bir zehirlenme olmaz. Açık havaya çıkmak genellikle yeterlidir. Çözücü bazlı boya buharına uzun süre maruziyet baş ağrısı, sersemlik ve bulantıya neden olabilir.İyi havalandırılmayan ortamda çok boya kullanılarak işlem yapıldıysa ölüme kadar uzanan tehlike söz konusudur. Wong ve ark. Boya işlemi sonrasında havada asılı kalan ağır metal partiküllerinin akciğer iltihabına yol açtığını bildirmiştir. Özellikle toluen diizosiyanatın astım benzeri bir durumu tetiklediği not edilmiştir.

Lateksveya akrilik lateksboyalarda (LB) primer sıvı bileşen sudur, fakat ek solventler de bulunabilir.  LB’ların çok kullanılmasının nedeni kolay kuruması ve su ve sabunla yıkanarak temizlenebilmesidir. Hafif tahriş edici özelliği vardır. Yutulduğunda bu nedenle kusmaya yol açabilir fakat zehirlenmeye yol açmaz.

Şekil 1 A ve B. Ev içi ve dışı kullanım için üretilen boyaların içerikleri farklı olduğundan kullanımda dikkatli olunmalıdır.

Yağ bazlı boyalarda primer sıvı bileşen mineral yağlardır. Bu boyalar tahriş edici olmanın yanında yutulduğunda zatürre ve nefes darlığına yol açabilir.

ÇBB ise volatil (uçucu) organik kimyasalları (VOK) primer sıvı olarak kullanabilirler. VOK’lar arasında toluen, ksilen, etanol, aseton ve diğerleri bulunmaktadır. Çözücü bazlı boyalar hepsinden daha fazla tahriş edicidir.

A2. Boya zararlarından korunmak için önlemler:

1. Boyaları fincan, bardak, tabak gibi kaplara koymayınız. Çocuklar bunları yiyeceklerle ilişkilendirebilir.
2. Boya yapılan ortamı iyi havalandırın.
3. Baş dönmesi, sersemlik gibi bir yakınma olduğunda hemen açık havaya çıkınız.
4. Ev-içi kullanım için üretilen boyalar evde, dış ortam için üretilenleri dış ortamda kullanmak önemlidir. Tersi durum zehirlenme ile sonuçlanacaktır.

A3. Kalan boyaların imhası: Su bazlı boylara kurumaya bırakılıp daha sonra tenekeler atılmalıdır. Yağ Bazlı Boyalar ve Çözücü Bazlı Boyalar tehlikeli atık olarak kabul edilip ona göre davranılmalıdır.

A4. Çocuğum boya yuttu! Ne yapmalıyım?

1. Sorunun sadece boya yutmak olduğundan emin olmaya çalışın. Karışık zehirlenmelerin yönetimi alınan ajana göre farklılık gösterir.
2. Nefes alma problemi, bilinçte değişiklik gibi önemli yakınmalar varsa 112 aracılığıyla hemen gelişmiş bir hastaneye başvurun.
3. Deride tahriş varsa sabunlu su ile yıkayın. Boya çıkarıcı daha fazla tahrişe yol açabilir.
4. Gözlerde belirgin tahriş bulguları, kızarıklık, sulanma, bulanık görme varsa 15-20 dakika kadar akan su ile yıkayın. Daha sonra 15 dakika kadar dinlendirin. Hala bulgular devam ederse ileri destek için hastaneye başvurun.
5. Kişi boyayı yuttuysa ve bilinç tamamen normal ise az miktarda su veya süt içirebilirsiniz. Kusma ve ishal yönünden gözleyin. Bir veya iki gün dışkı ile boya çıkışı görülebilir.
6. Boya içeriği ile ilişkili özel konular ve zararlı maddeler:

B1. Asbest:1990’ların başlarında boya içeriğinde yasaklandı, fakat gelişmekte olan ülkelerde hala görülebilmektedir. Daha çok 20. yy’da inşa edilen gemi ve köprüleri boyamada dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır.

B2. Dolgular (filler substances): Krom ve kurşun bazlı olanlar tehlikelidir. Yakın zamanda üretilenlerde bu maddeler kullanılmadığından şüphe durumunda yeni malzeme tercih edilmelidir.

B3. Pigmentler:Organik ve inorganik olabilmektedir. Boyalara toplam ağırlığın %3’ü ile %60’ı kadar eklenebilmektedir. Günümüzde boyalarda en fazla kullanılan pigment titanyum dioksittir. (TiO2).

B4. Tebeşir:Ana maddesi kalsiyumdur. Solunum yolunu veya özefagusu tıkaması dışında bir tehlikesi yoktur.

B5. Kalemler:Kurşunkalemdeki ‘kurşun’ gerçek kurşun değildir. Yenilmesi herhangi bir tehlikeye yol açmaz.

B6. Tükenmez kalemler:Bunların içindeki az miktarda mürekkep tehlikeli değildir.

B7. Marker’ler:Suda çözünenler hiçbir sorun yaratmaz. Diğer keçeli uçlulardaki az miktarda mürekkep de tehlikeli değildir.

B8. Solventler:Çözücü Bazlı Boyalarda çoğu petrol ürünü olan çok farklı solventler kullanılmaktadır. Kömür-katran distileleri, alkoller, esterler, ketonlar, glikol, sentetik glikol eter ve propilen glikol türevleri ile bu sayılan maddelerin sayısız değişik kombinasyonları kullanılmaktadır. Aromatik hidrokarbonlar öncelikle solunum yoluyla absorbe olurlar ancak ağızdan veya deri yüzeyinden alım da önemli düzeydedir.

B9. Kurutucular (driers):Temel olarak metal tuzları kullanılır: kurşun, kalsiyum, kobalt, mangan, zirkonyum, vanadyum, baryum, çinko, seryum ve lantanyum %0,3 ila 0.8 oranında eklenir.

B10. Metaller:Pigmentlerdeki metaller temel olarak kadmiyum, krom ve inorganik kurşundur. Öncelikle akciğer yoluyla alınırlar.

B11. Stiren:Boyalarda polyester reçine olarak bulunur. Solunum, ağızdan veya deri yoluyla vücuda girer ve en fazla konsantrasyona yağ dokusunda ulaşır. Hücre hasarı, DNA hasarı ve sonuçta akciğer kanseri gelişimi ile ilişkilendirilmiştir.

1. İnsan maruziyetinde görülen tablolar:Boyalara ilişkin zehirlenme ilk olarak ayakkabı boyalarının cilde veya göze sıçraması sonrasında nitrobenzen ve anilin gibi hidrokarbonlarla bağlantılı rapor edilmiştir. JAMA’da 1925’te yapılan ilk bildirimler sonrasında bu endüstri de zehirlenmeler de çok farklılaşmıştır. 1900 ile 1925 arasında 47 olgu bildirilmiştir. Bu olguların önemli bölümünde ayağın boya ile temas etmeyip sadece solvent aracılığıyla zehirlenme bulgularının ortaya çıktığı bildirilmiştir.

Boyanın uygulanması sırasında çalışanlar doğrudan solventleri soluma yoluyla alırlar. Boyanın çıkarılması ya da sökülmesinde çalışanlar ise pigmentlere ve dolgulara maruz kalırlar.

Solventlerin kalp-solunum, nörolojik sorunlara ve böbrek yetmezliğine yol açtığına ilişkin bildirimler vardır.

C1. Klinik bulgular:Bulantı ve kusma en sık yakınmalar olmakla birlikte, astım krizi benzeri nefes darlığı, ishal, karın ağrısı, boğaz ağrısı, uyku hali, baş dönmesi ve sersemlik hali, yürüme güçlüğü önde gelen yakınmalardır. İran’da yayınlanan olgu serisindedakikada solunum sayısı ortalaması 30’dur. Bilinç bozukluğu nadirdir. Alınan doz ile boğaz ağrısı arasında doğrudan ilişki bulunmuştur.

C2. Tedavi: Doğrudan bir antidot olmadığından destek tedavi ile yaşamsal organlardaki hasar geriletilmeye çalışılır.

                                                                          

                                                                                                                            Acil Tıp Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu

                                                                                                                              TÜSODER Sağlık Komisyonu Üyesi

 

 

 

Kaynaklar

1. WHO-IARC-Monograph: Evaluation of carcinogenic risk to humans, some organic solvents, resin monomers and related compounds, pigments and occupational exposures in paint manufacture and painting. Vol 47 (1989) IARC Lyon, France.
2. Tsatsakis AM, Dolapsakis G, Troulakis G, et al. Fatal and non-fatal outcome by accidental intoxication with paint thinner. J Clin Forensic Med 1997; 4:133–137.
3. Yajima Y, Funayama M, Niitsu H, et al. Concentration of toluene in the body killed by an injury to the head shortly after ingesting thinner. Forensic Sci Int 2005; 147:9–12.
4. Hobara T, Okuda M, Gotoh M, Oki K, Segawa H, Kunitsugu I. Estimation of the lethal toluene concentration from the accidental death of painting workers. Ind Health 2000; 38:228–231.
5. Rahimi HR, Agin K, Shadnia S, Hassanian-Moghaddam H, Oghazian MB. Clinical and biochemical analysis of acute paintthinner intoxication in adults: a retrospective descriptive study. Toxicol Mech Methods. 2015;25(1):42-7.
6. Akisü M, Mir S, Genç B, Cura A. Severe acute thinner intoxication. Turk J Pediatr 1996;
7. 38:223-5.
8. NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health, Current intelligence bulletin 48, Organic solvent neurotoxicity. Centers for Disease Control, Atlanta, Georgia, 1987.
9. Welch L, Krishner H, Heath A, Gilliland R, Broyles S. Chronic neuropsychological and neurological impairment following acute exposure to a mixture of toluene and methyl ethyl ketone (MEK). J Toxicol Clin Toxicol 1991; 29:435–445.
10. Vural M, Dayi SU, Tartan Z, Kasikcioglu H, Okmen E, Cam N. A case of myocardial infarction developed after paint thinner exposure. Anadolu Kardiyol Derg 2003; 3:363–365.
11. Brautbar N. Solvent and kidney disease- scientific methodology for causation. (available at http://www.environmentaldiseases.com). Accessed 28 June 2005.
12. Some organic solvents, resin monomers and related compounds, pigments and occupational exposures in paint manufacture and painting. IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum. 1989;47:1–442.
13. Painting, firefighting, and shiftwork. IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum. 2010;98:1–804.
14. Muehlberger CW. Shoe dye poisoning. JAMA 1925, 84(26):1987-1991.
15. Khalil A. Lead poisoning. BDJ2009:206, 608.
16. Zaidi SA, Shaw AN, Patel MN, et al. (2007). Multi-organ toxicity and death following acute unintentional inhalation of paint thinner fumes, Clin Toxicol, 45:3, 287-289.
17. IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans. Chemical Agents and Related Occupations. Lyon (FR): International Agency for Research on Cancer; 2012. (IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, No. 100F.) OCCUPATIONAL EXPOSURE AS A PAINTER.Available from: ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK304433/
18. Carbon black, titanium dioxide, and talc. IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum. 2010;93:1–452.
19. Maestrelli P, di Stefano A, Occari P, et al. Cytokines in the airway mucosa of subjects with asthma induced by toluene diisocyanate. Am J Respir Crit Care Med. 1995;151(3 Pt 1):607–612.
20. Johnson VJ, Yucesoy B, Luster MI. Prevention of IL-1 signaling attenu­ates airway hyper responsiveness and inflammation in a murine model of toluene diisocyanate-induced asthma. J Allergy Clin Immunol. 2005; 116(4):851–858.
21. Wong J, Magun BE, Wood LJ. Lung inflammation caused by inhaled toxicants: a review. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis.2016;11:1391-401.
22. Some traditional herbal medicines, some mycotoxins, naphthalene and styrene. IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum. 2002;82:1–556.