ÇOCUK MESLEK HASTALIKLARI:
- Kurşun zehirlenmesi nedir?
Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
Giriş: Kurşun vücutta zorunlu olarak bulunan (esansiyel) elementlerden biri değildir. Dolayısıyla “kurşun zehirlenmesi” (KZ) denen durum herhangi bir şekilde kurşuna maruz kalma sonucu oluşan bir durumdur. Bu maruziyet özellikle çocuklarda kalıcı sorunlara yol açabilmektedir.
1978 yılına kadar boyalar, benzin, su boruları, konserve kutuları gibi birçok yerde kullanılan önemli bir bileşen olan kurşun daha sonra kısıtlanmıştır. Halen de birçok sanayi kolunda kullanılması dikkat çekicidir. Ayrıca bazı hobilerde de maruziyet belirgin düzeydedir (Tablo 1).
| Kurşun maruziyeti fazla olan iş ve meslekler | Kurşun maruziyeti fazla olan hobiler |
| · Oto onarım
· Kurşun dökme işleri · İnşaat /Köprü yapımı · Çelik kaynak · Tadilat / tesviye işleri · Dökmecilik · Hurda metalleri geri kazanım işleri · Kablo uzatma işleri
|
· Kurşun döküm yapma
· Bina restorasyonu (1978’den eski bina) · Kurşun menzili içinde hedefe ateş · Kurşun lehimler · Cam boyası işleri · Çömlek cilalama · Yapma boyalarla resim |
Tablo 1. Kurşun maruziyeti olasılığı yüksek olan meslek ve hobiler.
Mekanizma: Kurşun daha çok işyeri ortamında, toz halinde solunarak vücuda girer. Kurşun içeren boya ve tozların yüksek kurşun düzeylerinin %70’inden sorumlu olduğu bildirilmiştir. Eski yerleşim birimlerinde şehir sularında da bulunabildiği not edilmiştir. Moleküller akciğerler veya bağırsaklardan kan dolaşımına geçer. Kurşun daha sonra yavaş yavaş kan ve organlardan kemik ve dişlere geçerek buralarda depolanabilir. Kurşunun büyük kısmı kemiklerde depolanır. Anneden çocuğuna ve emzirme sırasında bebeğe geçebilir. KZ sonucunda düşük veya erken doğum da daha sık görülebilmektedir. Ağız yoluyla veya solunumla alınması ortaya çıkan etkileri değiştirmez.
Vücutta ne yapar? Kurşun insan vücuduna girdikten sonra hiçbir değişime uğramaz. KZ vücudun her organını etkilese de en duyarlı sistem özellikle çocuklarda olmak üzere merkez sinir sistemidir. KZ sonucunda bilişsel gelişme bozulur, öğrenme ve davranış sorunları görülür. ABD’deki araştırmalarda çocuklarda zihinsel gelişme ve öğrenme üzerine kurşunun etkileri için hiçbir eşik değer belirlenemediği ortaya konmuştur. Ajan bundan sonra da böbreklerde hasara yol açmaktadır.
Akut ve yüksek düzeyde alımlarda ensefalopati, şiddetli karın ağrısı, kusma, ishal, koma, kasılmalar ve bazı olgularda ölüme götürebilmektedir.
Kronik maruziyette ise güçsüzlük, uzun süreli karın ağrısı, bulantı, kilo kaybı, bitkinlik, baş ağrısı ve bilişsel fonksiyonların kaybına neden olabilmektedir. Kurşun kansızlığa da yol açabilir.
Diş etlerinde Burton çizgisi görülebilir (Şekil 1).
KZ bulgularının şiddeti kişinin yaşına, alınan kurşun miktarına, maruz kalma süresine, önceki sağlık ve beslenme durumuna bağlıdır. Örneğin kişide eşlik eden demir eksikliği varsa mide-barsak sisteminden kurşun emilimi artacaktır. Bu nedenle daha hızla KZ bulguları oluşabilecektir.
Çocukların kurşuna maruziyeti nasıl olur?
Temel olarak iki şekilde olur, 1. İşçiler iş giysileriyle eve geldiklerinde çocukları ve eşleri kurşuna maruz kalabilmektedir. 2. Yasal veya yasadışı şekilde KZ riski yüksek ortamda çalıştırılan veya başka nedenle orada bulunmak zorunda kalan çocuklarda maruziyet olur.
Yüksek emilim oranları nedeniyle 6 yaşından küçük çocukların kurşuna maruz kalma olasılığı daha fazladır. Kurşun bulaşmış toz, boya tozlarını yutma, tozu içine soluma, kurşun içeren veya bulaşmış maddeleri çiğneme ve ağzına alma ve/veya kurşunla kirlenmiş besinleri yeme veya suyu içme yoluyla kurşun çocukların vücuduna girer.
Bir meta-analizde kurşun maruziyeti olan yetişkin işçilerin çocuklarında diğerlerine göre daha yüksek kan kurşun düzeyleri (KKD) bulunmuştur (9.3 microg/dLve 3.6 microg/dL, P=0.0006). Bulgular kurşun maruziyeti olan işçilerin çocuklarının KKD taramaları ile izlenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.
Laboratuarda ne bekleriz?
Vücuttaki kurşun düzeyini belirlemek için kan kurşun düzeyi bakılmaktadır. Sıklıkla kol damarından veya bazen parmaktan alınan kan örneğinde yapılabilir. Kan kurşun düzeyleri o an kanda bulunan kurşun miktarını gösterir. Tedaviye alınan olgularda tedavi etkinliğini izlemek için kan örneklerinde kurşun düzeylerine bakılır. Çocukların kan kurşun düzeylerinin en fazla 10 mcg/dL olması önerilmektedir.
Çocukların kanında kurşun düzeyleri yükseldiğinde (yaklaşık 20 mcg/dL üstü) hastanın anemik olup olmadığını belirlemek için hemoglobin ve/veya hematokrit testi, demir eksikliğini değerlendirmek için demir testleri istenebilir.
KZ’nin önlenmesi için neler yapılablir?
1) Etkili aspirasyon sistemleri ile kurşun maruziyetine yol açan toz, duman ve buharın etkisizleştirilmesi
2) İyi çalışan direnaj sistemi kurulmalıdır İlgili bölümlerin zeminleri kolay yıkanabilir malzemeden yapılmalı, duvar ve tezgahların üzerleri, yıkanıp temizlenebilmeli.
3) Bu işyerlerinde, çalışanlar el, yüz, ağız temizliği gibi kişisel temizliklerine dikkat etmeli, her yemekten önce ve vardiyadan sonra, ellerini yıkamalıdır.
4) Kurşunla çalışılan yerlerde bulunulan süre en aza indirilmelidir. Molalar başka yerlerde geçirilmelidir.
5) İşyerlerinde gerektiğinde kullanılmak üzere toz ve gaz maskeleri ile solunum cihazları bulundurulmalıdır.
6) İşçilerin elbise, ayakkabı vb giyecekleri ile eve kurşun taşımalarını engelleyecek önlemler alınmalıdır.
7) Kurşunla çalışan işçiler, periyodik sağlık muayenesi ile izlenmelidir. İşçilerin karın ağrısı ve diğer sindirim sistemi yakınmaları, diş etlerinde Burton çizgisi not edilmelidir. İdrarda kurşun etkilenimi aranmalı ve kansızlık, hipokrom mikrositer anemi ayırt edilmelidir.
Tedavi
KZ risklerinden uzak kalmanın en güvenli yolu kurşuna maruz kalmaktan kaçınmaktır. Ev boyaları, benzin, su boruları ve diğer ev ürünlerinde artık kurşun kullanılmadığı için ve endüstrilerde yakından denetim nedeniyle KKD yüksek kişilerin sayısı son yıllarda belirgin biçimde azalmıştır.
KKD 25 mcg/dL üstü olan çocuklar için hastalık belirtilerine göre şelasyon tedavisi düşünülebilir. Şelasyon tedavisi, zehirlenme oluşturan metallerin atılması, bu maddelerin bağırsaklardan emilmesini azaltılmasını amaçlar. Alüminyum, arsenik, demir ve civa zehirlenmelerinde şelasyon tedavisi kullanılabilmektedir. Çocuklarda kurşun zehirlenmesi tedavisi için kullanılan şelatör süksimer‘dir. Kurşun süksimere bağlanıp daha sonra idrarla atılacaktır.
KKD 60 veya 70 mcg/dL’den yüksek ise çok acilen müdahale edilmelidir. Bu durumda şelasyon tedavisi EDTA uygulaması ile yapılır. Kurşun EDTA’ya bağlanıp idrarla atılacaktır.
Yetişkinlerde hasta, hastalık belirtileri göstermediği müddetçe şelasyon gerekli değildir.
Acil Tıp Uzmanı
Prof. Dr. Özgür KARCIOĞLU
TÜSODER Yönetim Kurulu ve Sağlık Komisyonu Üyesi
Kaynaklar
- Levin R, Brown MJ, Kastock ME, Jacobs DE, Whelan EA, Rodman J, et al. US children’s lead exposures, 2008: implications for prevention. Environ Health Perspect 2008; 116(10):1285-1293.
- Roscoe RJ, Gittleman JL, Deddens JA, Petersen MR, Halperin WE. Blood lead levels among children of lead-exposed workers: a meta-analysis. Am J Ind Med 1999 36(4):475-481.
- Kurşun zehirlenmesi. https://labtestsonline.org.tr/conditions/kursun-zehirlenmesi
- The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Erişim: 10.04.2018. URL: https://www.cdc.gov/niosh/topics/lead/