Türkçede çoğu metinde “Maymun çiçeği hastalığı” olarak çevrilmiş olan Monkeypox (MPX), yaşlılarımızın bildiği, aşılarla yok edilen çiçek hastalığı ailesinden bir DNA virüsü ile yayılmaktadır. Sincaplar, fareler, sıçanlar, mirketler, çayır köpekleri gibi nadiren avlanan ve eti yenen kemirgenlerden işlemler sırasında insana geçen, ancak düşük oranda insanlar arasında da bulaşan viral zoonotik bir hastalıktır. 1950’lerde maymunlar arasında yayılmış, daha sonra 1970’lerde Orta-Batı Afrika’nın tropik ormanlarında ortaya çıkmış, düşük hızlı yayılma ile seyrederken 2017-22 arasında ağırlıkla Nijerya’da yüzlerce olguyu enfekte etmiştir. Tekil olgular son birkaç yıl içinde İsrail, Birleşik Krallık ve ABD’de ortaya çıkmıştır. 2022 Mayıs ayında İngiltere, İspanya, Portekiz ve Amerika’da görülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yakın izleme alınan hastalığın tam anlamıyla bir pandemiye dönüşüp dönüşmeyeceği şu an kesin değildir, ancak pandeminin sözcük anlamı birkaç kıtada yayılım üzerine kurulduğundan yakın zamanda bu kriterleri karşılayabilecektir.
Kuluçka, bulgular ve bulaşma: Kuluçka süresi 5 ila 21 gün arasındadır. Hastalarda ateş, kırgınlık, kas ağrıları ve cilt lezyonları (içi sıvı dolu döküntüler) tipiktir (Şekil 1 A ve B). Büyümüş lenf bezler (lenfadenopati) ise birçok diğer ateşli hastalığa göre ayırt edici bulgusudur. Bulaşma için damlacık enfeksiyonunun adı geçse de pratikte aktif cilt lezyonu olan kişilerle yakın temas, cinsel ilişki, yatağı paylaşma gibi etkenlerle bulaş ön plandadır. Koronavirüs gibi havada asılı kalabilen virüslerden olmadığı için vaka sayılarında patlama değil küçük artışlar beklenir. Ölüm hızı %2-10 arasında değişmektedir.
Çiçek aşısı koruyor mu? Evet. Dünyada yok edildiği ilan edilen 1980 yılına kadar ülkemizde çiçek aşısı uygulaması yapılmıştır. Bu aşı ile 1980 öncesinde bağışıklananların (ülkemizde 45 yaş üzeri diye düşünülebilir) MPX’a karşı korunduğu kabul edilmektedir.
Aşı ve ilaçlar: MPX’a karşı onaylanmış bir aşı bulunmakta (Jynneos, Imvamune veya Imvanex) ise de halihazırda yaygınlaşmamıştır (Şekil 2). Bu aşıya ait bilgiler henüz sadece hayvan çalışmalarına dayanmaktadır. Tecovirimat gibi bazı antiviral ajanlar pox virüs ailesine karşı tedavide lisanslanmıştır ancak insan tedavilerinde etkinlik ve güvenlilik çalışmaları sürmektedir. Vaccinia immune globulin (VIG) de tedavide yararlıdır. CDC halen kimlerin aşılanması gerektiğine ilişkin kapsamı belirlemeye çalışmaktadır. Bu nedenlerle tehlikenin ciddiye alınması, başta acil servisler ve birinci düzey bakımda yer alan sağlık çalışanları olmak üzere MPX hakkında eğitim verilmesi, tanı kitlerinin yaygınlaştırılması, referans laboratuarlarının belirlenmesi, riskli grupların belirlenip taranması uygun olacaktır.
Şekil 1 A ve B. Doğrulanmış Monkeypox veya Maymun çiçeği hastalığı olgularında değişik evrelerde lezyonlar.
Şekil 2. Çiçek virüs ailesine karşı aşılanma kiti.
Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu